Het VBA Journaal bestaat twintig bewogen jaren. In die tijd deden zich vier essentiële mondiale ontwikkelingen voor.
- de ineenstorting van het communisme;
- de opkomst van de Aziatische emerging markets;
- de neerwaartse omslag van de Kondratieff cyclus in Japan;
- de opwaartse Kondratieff cyclus in de Verenigde Staten en Europa, gedreven voor informatie technologie en internet.
Wat zal de komende twee decennia brengen? In dit tweeluik doen wij een poging om die vraag te beantwoorden op een serieuze en wat minder ernstige wijze. De thema’s van het eerste deel vormen daarbij het decor voor het schouwtoneel in de tweede helft.
Welke ontwikkelingen de komende 20 jaar de wereld en de financiële markten zullen domineren, blijft natuurlijk gissen. Alleen ALM modellenbouwers durven zo’n voorspelling ongegeneerd aan. Toch biedt de situatie anno 2004 al genoeg aanknopingspunten om een gerede tijd vooruit te kijken.
De grote thema’s die zich op mondiaal niveau aftekenen zijn:
- de oplopende spanningen tussen de Christelijke en de Islamitische wereld;
- tekort aan drinkwater;
- de verstorende invloed van voortgaande milieuverontreiniging op het ecologische systeem;
- de opkomst van China en India als economische en politieke supermachten;
- vergrijzing in Japan en Europa en in mindere mate in de Verenigde Staten:
- een neergaande Kondratieff cyclus in de VS en Europa;
- een opgaande Kondratieff cyclus in Japan.
De kiem voor een nieuwe botsing tussen de Christelijke en de Islamitische wereld is al gelegd. Na de kruistochten in de vroege middeleeuwen en het Osmaanse rijk (circa 1280 tot 1922) lijkt een nieuwe periode van botsingen der culturen aangebroken. Volkeren komen in opstand als zij voldoende tijd en besef krijgen om hun eigen situatie te kunnen afzetten tegen die van een aspiratie groepering. Bovendien moet men nog over genoeg machtsmiddelen en menskracht beschikken om de strijd aan te binden. Leiders die handig inspelen op de frustraties maken deze manifest en weten volksmassa’s onder religieuze vlag op te zwepen tot gesystematiseerde actie.
Door de verpaupering en onderdrukking van de Islamitische en vooral de Arabische bevolking in de afgelopen jaren enerzijds en het volkomen gebrek aan begrip van de Islamitische waarden en normen in de Christelijke wereld anderzijds, kon een nieuw kruidvat ontstaan. Veelal schatrijke dictators in de olie-exporterende landen trachtten met steeds hardere repressie hun positie te handhaven en de onvrede de kop in te drukken. Zij bereikten het tegendeel. Ook de agressie van de VS en de volstrekte naïviteit en kortzichtigheid van Europa vormen een vruchtbare voedingsbodem voor extremisme.
President Bush heeft het waarschijnlijk juist gezien dat de strijd lang gaat duren. De vraag luidt echter wel of de vijand nog lang “terrorist” heet.
In dit kader is het weinig opbeurend dat ook de afgelopen vier eeuwen begonnen met majeure schermutselingen tussen de dan bestaande grootmachten. In 1618 begon de dertigjarige oorlog rond het Habsburgse rijk, een eeuw later waren OostenrijkHongarije en Frankrijk opnieuw in oorlog, terwijl de Republiek der Verenigde Nederlanden de strijd aanbond met Groot-Brittannië, Napoleon overheerste de eerste decennia van de negentiende eeuw en tussen 1914 en 1918 vond de Eerste Wereldoorlog plaats.
Drinkwater dreigt een nieuwe bron van strijd te worden. In grote delen van het Midden-Oosten, Afrika en Zuid-Azië lopen de spanningen nu al op. Naargelang de wereldbevolking groeit en het milieu verder achteruitgaat, zullen ook andere delen van de wereld het schaarse schone drinkwater anders moeten verdelen. Een miljoen liter water per jaar om een golfbaan in topconditie te houden, is in dit kader een onhoudbare luxe.
In de westerse wereld wordt de laatste jaren steeds bewuster en zuiniger omgesprongen met het milieu. Wie moderne industriële ondernemingen vergelijkt met twintig jaar geleden, krijgt groot respect voor de gigantische vorderingen op het gebied van de uitstoot van schadelijke stoffen in de lucht en lozing op het water. Maar milieubeheer en -behoud is een kostbare aangelegenheid. De zich snel ontwikkelende landen in Azië zijn daar nog niet aan toe. Taiwan heeft zijn eigen natuur volledig ten gronde gericht. China is daar hard naar op weg. Als India en Pakistan op de ingeslagen weg doorgaan, moet ook daar het ergste gevreesd worden. En milieuverontreiniging houdt zich niet aan grensovergangen. Schone lucht, schoon water, oerwouden als aardse longen, alle worden de komende twintig jaar schaarser. Volgens deskundigen zal de zeespiegel stijgen en het klimaat mondiaal veranderen met alle invloed van dien op de verdeling van de welvaart in de wereld.
De verschuiving van economische macht naar China en India lijkt onafwendbaar. Alleen al de bevolkingsopbouw en de mentaliteit in beide landen moet er toe leiden dat de mondiale koek de komende jaren anders wordt verdeeld. Daarbij ijlt het episch centrum van de politieke macht doorgaans tien tot vijftien jaar na. Mede gezien de vergrijzing in Europa en Japan en in mindere mate in de VS is een verlies aan economisch en politiek belang van de westerse wereld onvermijdelijk. We zullen op zoek moeten naar nieuwe bronnen van inkomsten om de huidige levensstandaard enigermate te kunnen voortzetten.
Het hele beeld past keurig in de lange golftheorie die wel Kondratieff cyclus heet. Daarin vallen vier fasen te onderscheiden die samen 40 tot 60 jaar duren. Europa en de VS bevinden zich sinds 1982 in de opgaande fase van de cyclus. Japan maakte sinds 1989 juist de neergaande fase door. Hoelang de VS en Europa nog kunnen profiteren van relatief lange perioden van voorspoed, afgewisseld door enkele korte inzinkingen, is onzeker. De recente hardnekkige groeistagnatie in Europa, de escalerende schuldenopbouw in de VS en de klap die volgde op de euforie van de jaren negentig vormen alle signalen van een naderende omslag. Die begint met de zogeheten recessiefase om ten slotte over te gaan in de depressiefase. Japan gaat ons elf jaar voor, mocht u willen weten wat dat betekent. En juist dat land vertoont anno 2004 de eerste tekenen van herstel. De trage initiële fase duurt overigens circa tien jaar.
Het laat zich raden wat bovengeschetst wereldbeeld voor consequenties heeft op de financiële markten. Op basis van voorgaande Kondratieff cycli wetten we dat de neergaande perioden gepaard gaan met rentabiliteitserosie bij het bedrijfsleven en contractie van de koers-winstverhouding op de aandelenmarkten. Vrij vertaald: aandelen leveren nominaal per saldo niets op en brengen reëel verlies. In de voorgaande vier cycli nam de inflatie in eerste instantie toe en steeg daarmee samenhangend zowel de korte als de lange rente. Vlucht uit financiële waarden naar tastbare goederen (tangible assets) treedt op. Pas in tweede instantie daalt de rente weer onder invloed van de zwakke conjunctuur. Valutair valt minder te voorspellen, maar een verdere depreciatie van de Amerikaanse dollar en de euro lijkt onafwendbaar.
Is dit een zwartgallige visie? Voor Europa en de Verenigde Staten zijn de vooruitzichten inderdaad minder rooskleurig. Daar staat tegenover dat Azië juist geweldig opkomt. Zo’n 700 miljoen mensen krijgen het dus moeilijker en 3 miljard wat beter. Die kunnen op hun beurt er voor zorgen dat wij ook weer uit het dal kruipen. Maar dat is een mooie visie voor een redacteur van het VBA Journaal in 2024.
in VBA Journaal door Philip Menco